Ook al lag Schijndel direct naast de landingsterreinen van Operatie Market Garden, het duurde tot ruim 4 weken na het einde van de operatie voordat Schijndel werd bevrijd.
De Landingen
Op 17 September 1944 start de operatie en van het 501ste parachutisten regiment landen het 2de en 3e bataljon zonder problemen of tegenslagen op de vlagheide tussen Eerde en Schijndel. Het 1ste bataljon zou naast het Duitse lijntje bij Veghel, tussen de Aa en de Zuid Willemsvaart, gedropt moeten worden maar landen per abuis bij Kasteel Heeswijk.
Ook al landen de parachutisten op een steenworp afstand van Schijndel, van bevrijding is nog lang geen sprake. Schijndel is de eerste dagen het verzamelpunt voor Duitse troepen die de Amerikanen in Eerde en Sint-Oedenrode aanvallen. In het dorp zelf blijft het voorlopig nog rustig maar dit verandert op de avond van donderdag 21 september.
Amerikanen in Schijndel
De dag ervoor hebben de parachutisten van het 1e bataljon tussen Veghel een Heeswijk in een goed uitgevoerde actie ruim 400 Duitsers gevangengenomen. Dit succes smaakte naar meer en Kolonel Johnson, de commandant van het 501ste regiment, wilde op dezelfde manier de Duitse soldaten tussen Schijndel en Sint-Oedenrode opruimen. Hiervoor zou niet alleen het 501ste maar ook het 502de regiment ingezet worden.
De bataljons van het 501ste zouden fungeren als de blik terwijl het 502de regiment de Duitsers in het blik zouden vegen. Van drie kanten moest Schijndel worden aangevallen:
- Het 1ste van het 501ste vanuit Heeswijk over de Steeg
- Het 3de van het 501ste vanuit Eerde via Wijbosch over de Eerdsebaan
- Het 1ste en het 2de van het 502de vanuit Sint-Oedenrode over de Schijndelseweg
Deze regimenten werden ondersteund door Britse Sherman tanks van het 44ste tankbataljon.
Het 1ste bataljon van het 501ste kreeg tegen 16:00u de opdracht om Heeswijk te verlaten en naar Schijndel te marcheren. Toen de bataljonscommandant Luitenant-Kolonel Kinnard zijn staf had verzameld om de route te verkennen kreeg hij per radio de opdracht om direct te vertrekken, zonder verkenning. Niet helemaal gelukkig met de opdracht om in het donker naar een dorp vol Duitsers marcheren, vertrokken de Amerikanen toch tegen 19:00u.
Op de Steeg werden ze verschillende keren onder vuur genomen door een vrachtwagen met daarop een 20mm kanon. Telkens als ze in de buurt kwamen ging de vrachtwagen er vandoor om de Amerikanen iets verderop weer op te wachten en te beschieten. Dit zorgt voor de nodige vertraging en een aantal slachtoffers en pas tegen middennacht arriveren ze in Schijndel en rond 2:00uur hebben ze het dorp in handen.
Een priester en de lokale ondergrondse staan meteen klaar om te helpen maar de Amerikanen drukken ze op het hart om binnen te blijven en de bevrijding nog niet te vieren. Ze weten dat ze slechts in Schijndel zijn voor deze aanval en dat ze zich daarna weer terugtrekken. Wat ze niet willen is dat de Duitsers de inwoners van het dorp straffen als het weer door de Duitsers bezet, dit gebeurt uiteindelijk ook niet.
De mannen van de ondergrondse bieden meteen aan om te helpen. Op verzoek van de Amerikanen verzamelen ze zo veel mogelijk informatie over de Duitsers die zich op dat moment nog in de buurt van het Station bevinden.
Het 3de bataljon van het 501ste vertrok uit Eerde en liep al snel tegen de sterke Duitse aanwezigheid in Wijbosch aan. Ongeveer de helft van de 2000 Duitsers in de regio hebben zich daar verschanst. Ze maken maar weinig vooruitgang en weten Schijndel pas bij het eerste licht te bereiken. Wel snijden ze zonder dat ze het weten deze Duitsers af van de rest van de divisie.
Vanuit het westen rijden nietsvermoedende Duitsers in de armen van wachtende Amerikanen, die hebben de opdracht gekregen om niet te laag te schieten zodat de voertuigen nog bruikbaar zijn. Elk extra voertuig is een welkome aanvulling voor de paratroepers.
Duitse tegenaanval
Om 07:15u op 22 september vallen de Duitsers aan vanuit de richting van Boxtel, met twee tanks en ongeveer 200 manschappen lukt het ze al snel om een peloton van de Amerikanen terug te drijven. Ze zijn al bijna voorbij het klooster als ze plotseling vanaf de zijkant worden aangevallen. Luitenant Hamilton van B-compagnie heeft zijn manschappen verzameld en is ongezien door de kloostertuin getrokken, buiten het zicht van de Duitsers. Samen met dertig Amerikanen gaat Hamilton voorbij het klooster naar links en het lukt hem on de Duitsers totaal te verrassen. Soldaat Hoskinson gaat voorop en schiet vijf Duitsers neer en direct daarna worden er nog vijf geraakt. De andere twintig Duitsers die zich daar bevinden doen meteen hun handen in de lucht en worden gevangengenomen. Later die ochtend valt Hoskinson met de ondersteuning van twee Britse tanks de laatste Duitsers aan die zich hebben verschanst in het zuiden van Schijndel. Na een korte maar hevige strijd worden er nog eens 40 Duitsers gevangengenomen, vijf worden er gedood. Bij deze actie verliezen de Amerikanen één man die is gedood en hebben ze twee zwaargewonden.
Niet alle Duitsers worden meteen gepakt, een aantal hebben zich verstopt in de huizen in het dorp en de hele dag worden de Amerikanen beschoten door sluipschutters. In een uitgebreide zoektocht door alle huizen worden nog eens vijftien Duitsers gedood.
Rond 10:00u komt Kolonel Johnson, de commandant van het 501ste Parachutisten Regiment polshoogte nemen. Hij geeft de opdracht om met één peloton van A-compagnie en twee Britse tanks Wijbosch aan te vallen en met drie andere tanks en twee bataljons op te rukken richting Sint-Oedenrode. De val is gezet, nu is het tijd om alle Duitsers tussen de twee dorpen op te ruimen. De aanval verloopt voorspoedig en er worden al tientallen Duitsers gevangengenomen als ze plotseling het bericht krijgen dat de corridor bij Veghel is doorbroken. De tanks moeten direct terugkeren naar Veghel en niet lang daarna wordt ook het 3e bataljon weg geroepen, zij moeten naar Eerde via de Koevering.
Het 1e bataljon blijft alleen over en maakt een rechtsomkeer naar Schijndel waar ze rond 17:30u arriveren. In Schijndel zijn ondertussen meer dan 250 gevangenen verzameld en er zijn ook nog ongeveer 170 gewonde Duitsers. De gewonden worden noodgedwongen achtergelaten maar de gevangenen gaan met de Amerikanen en de leden van het verzet mee via Wijbosch naar Eerde.
Rond 18:00u op 22 september is de laatste Amerikaan vertrokken en is Schijndel even niemandsland maar in de loop van 23 september komen de Duitsers terug. Voor de burgers die dachten dat ze waren bevrijd waren was dit een enorme teleurstelling. De bevrijding laat nog lang op zich wachten en er moet een zware prijs betaald worden.
Op 24 en 25 september wordt Schijndel gebruikt als springplank voor de Duitse aanval op de corridor bij de Koevering. Het is mede door deze aanval dat besloten wordt om de Britse parachutisten bij Arnhem terug over de Rijn te trekken waarmee Operatie Market Garden zonder succes wordt beëindigd.
In de dagen die volgen deden de Britten nog een poging om vanuit Sint-Oedenrode de Duitsers richting Schijndel te drijven. Deze weg werd echter zeer goed verdedigd en na zware gevechten gaven de Britten het voor nu op. Het Duitse Lijntje en de Schijndelseheide ten zuiden daarvan is de frontlijn tussen de Geallieerden en de Duitsers en zal tot 23 oktober 1944 zo blijven.
Granaatweken
In de weken voorafgaand aan de bevrijding wordt Schijndel bijna onophoudelijk beschoten door artillerie. De eerste granaten die op Schijndel vielen kwamen van de Duitse kant, de toren van de Sint-Servatiuskerk wordt beschoten. De Duitsers hadden nog niet door dat de Amerikanen vertrokken waren en schoten voor de zekerheid op de kerktoren. Nadat de Duitsers waren teruggekeerd waren het de geallieerden die Schijndel onder vuur namen.
Op 27 september waren het Typhoons, jachtvliegtuigen bewapend met bommen en raketten. Niet minder dan 64 raketten worden op de huizen in het centrum van Schijndel afgevuurd en richten zware schade. Evenzoveel raketten worden op Wijbosch afgevuurd, het dorp ligt ongeveer op de frontlinie en krijg het nog zwaarder te verduren. Alleen al op deze dag komen 13 burgers om het leven, waaronder vijf leden van de familie van Zandbeek.
Op de 27ste september besluiten velen om Schijndel te ontvluchten en trekken weg uit het strijdtoneel. De bewoners die achterblijven wonen vanaf dat moment permanent in de kelders en komen nog maar zelden tevoorschijn. Laat op de volgende dag, 28 september komt het dorp opnieuw onder zwaar artillerievuur te liggen. Het 150 jaar oude stadhuis vliegt in brand en gaat verloren, het archief met onvervangbare documenten is helaas niet meer te redden.
Stukje bij beetje werden er straten in Schijndel door de Duitsers ontruimt en moest de bevolking elders een veilig heenkomen zoeken. Het dorp veranderde langzaam maar zeker in een enorme puinhoop en doordat de Geallieerden ook fosforgranaten gebruiken braken grote branden uit die nog meer huizen in de as legden.
Tienduizenden granaten werden op Schijndel en Wijbosch afgevuurd en het leven in deze plaatsen was vrijwel onmogelijk geworden. Men smachtte naar de bevrijding, naar de Britse soldaten die op slechts een paar kilometer verderop lagen. Wanneer zouden deze soldaten eindelijk oprukken?
Bevrijding
Het zou de 23ste van oktober worden waarop Schijndel eindelijk door de geallieerden werd ingenomen. Dit was het begin van een nieuwe operatie, Colin genaamd. Het doel van deze operatie was het veroveren van Brabant ten zuiden van de Maas. De aanval werd voorafgegaan door opnieuw zware beschietingen maar toen was het eindelijk zo ver, de soldaten van de 51st Highland Divisie kwamen uit hun schuttersputten en gingen trokken op richting Wijbosch en Schijndel. De Duitsers hadden deze twee plaatsen zo ongeveer opgegeven, zeker vergeleken met enkele weken eerder waren er nog maar weinig soldaten aanwezig voor de verdediging.
Om 06:00u was het Wijbosch dat als eerste bevrijd werd door de 5/7 Gordons, hierbij waren twee Britten gedood en 11 gewond geraakt. Onmiddellijk werden er soldaten op verkenning gestuurd naar Schijndel en zij rapporteerden dat het dorp verlaten was. Om 06:45 waren de soldaten van de 5th Black Watch door Wijbosch getrokken en hadden het zuidelijke deel van Schijndel ingenomen.
Alleen bij Berg, het huidige industrieterrein ten zuiden van Wijbosch lukt het de Duitsers om de Britse soldaten van de 5th Queen’s Own Cameron Highlanders enige tijd tegen te houden. Tegen zonsopgang trokken de Duitsers zich terug en konden ook de Camerons hun doelen innemen. De prijs die ze daarvoor betaalden was hoog, 71 doden en gewonden waaronder de commandant van D-Compagnie.
Rond 11:00u waren ook de troepen van de 1ste Gordons in Schijndel aangekomen en hadden het klooster bereikt. Bij het Lidwiena Gasthuis, aan de westkant van Schijndel werden de Geallieerden verwelkomt door een aantal Amerikaanse en Britse soldaten die daar al die tijd verborgen waren gehouden! Om 12:00u waren de Britten doorgetrokken richting Sint-Michielsgestel maar pas om 14:00u werd Schijndel officieel vrij van Duitser verklaard. Tegen 14:30 vielen er nog een aantal zware granaten op Schijndel, afgevuurd door de Duitsers en toen was de strijd eindelijk gestreden.
Schijndel was eindelijk vrij maar had een verschrikkelijke prijs betaald, meer dan 300 huizen waren vernietigd, er was nagenoeg geen huis dat de oorlog onbeschadigd heeft doorstaan. Ook de menselijke tol was hoog, 67 burgers uit Schijndel en Wijbosch waren bij de onophoudelijke beschietingen om het leven gekomen, vijf daarvan op de dag van de bevrijding. Helaas bleef het zelfs daar niet bij want nog eens 11 burgers verloren het leven door mijnen en ander achtergebleven oorlogstuig.
Bronnen:
- 501st Parachute Infantry Regiment After action report, 19440917-19440929
- 501st PIR 1st Bn Small unit study Market Garden
- Operations 2nd Tactical Airforce September 1944 – May 1945
- WO 171-675 152nd Infantry Brigade 1944-10
- WO 171-680 154th Infantry Brigade 1944-10
- WO 171-1263 7th-10th Battalion, Argyll and Sutherland Highlanders 1944-10
- WO 171-1266 5th Battalion, Black Watch (Royal Highland Regiment) 1944-10
- WO 171-1267 7th Battalion, Black Watch (Royal Highland Regiment) 1944-10
- WO 171-1271 5th Battalion, Queen’s Own Cameron Highlanders 1944-10
- WO 171-1299 1st Battalion, Gordon Highlanders 1944-10
- WO 171-1369 2nd Battalion, Seaforth Highlanders 1944-10
- WO 171-1370 5th Battalion, Seaforth Highlanders 1944-10
Boeken:
- Autumn Gale – Didden en Swarts
- 40/45 Toen en Nu 142 – Higlanders in de lage landen Didden en Swarts
- Rendezvous with Destiny – Rapport & Norwood
Online:
Heemkunde kring Schijndel: https://www.heemkundekringschijndel.nl/Heemkunde/Brabant%20Collectie/Schijndel%20-%20Frontlijn/Granaatweken.htm